“Nếu không có cách xử lí phù hợp , chúng sẽ cản trở cho con người và môi trường”- Bà Cythia Indirani- trọng tâm vùng Đông Nam Á về Công ước Basel về rà soát tải xuyên vùng biên đối với các chất thải độc hại và việc thải bỏ chúng.

Tăng chứ không có giảm

Có khả năng dễ dàng nhận thấy các loại vật dụng điện và điện tử được sử dụng rất nhiều trong cuộc sống của mỗi người. Cá nhân nào cũng sử dụng chí ít 1 phôn , 1 máy photocopy e stuido 450 , bên cạnh đó còn có ipad , laptop… Trong mỗi gia đình đều có TV , tủ lạnh , máy giặt , và các vật dụng điện và điện tử khác. Những vật dụng này không phải có khả năng sử dụng suốt cả đời mà thường người ta sẽ thay thế khi chúng bị hư hỏng , hoặc do nhu cầu sở thích muốn thay đổi sản phẩm cho ăn mặc hợp thời. Từ thời gian này , chính sự phát triển của khoa học công nghệ , nhu cầu dùng ham chuộng những sản phẩm điện tử mới nhất là các nhân tố làm rút ngắn vòng đời của sản phẩm và làm thêm lên núi rác thái.

Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ rõ rác thải điện tử là loại rác thải cực kỳ độc hại , có nguy cơ “hủy diệt” môi trường và có tác động trầm trọng đến sức khỏe con người. Theo UNEP , trong chất thải điện tử có chứa hơn 1.000 hợp chất khác nhau , chủ yếu là thành phần kim khí nặng , kim khí quý như vàng , bạc , paddadium , đồng và các chất hữu cơ cao phân tử…trong đó còn chứa chì và thủy ngân- chất độc tiềm ản nguy cơ gây ra các chứng bệnh rất khó chữa trị và có tác động lâu dài đến sức khỏe con người như ung thư , bệnh tim mạch , bệnh thần kinh , và các bệnh về hô hấp..vv. Số liệu báo cáo của Tổ cức lao động thế giới ( ILO ) cho thấy , mỗi năm có hơn 160 triệu người mắc bệnh nghề nghiệp , có khoảng 438.000 người bị chết do hóa chất gian truân gây ra. Ngoại giả , theo số liệu của Tổ chức Y Tế thế giới ( WHO ) hơn 9% số trường hợp ung thư phổi bắt nguồn từ hóa chất và có hơn 800.000 trẻ em bị nhiễm độc hóa chất.

UNEP mới đây đã đưa ra dự báo đến năm 2017 khối lượng rác thải điện tử trên cả thế giới sẽ tăng mỗi năm 33% , ước lượng hơn 65 triệu tấn sẽ được thải ra mỗi năm trên khắp thế giới. Riêng một nước với dân số hơn 90 triệu dân như Việt Nam thì: “trung bình mỗi năm , một người Việt Nam thải ra môi trường khoảng 1kg rác điện tử , như vậy tổng lượng rác thải điển tử cả nước lên tới 90.000 tấn/ năm”- Theo nhận định của trọng tâm Phát triển và hội nhập ( CDI ).

Theo báo cáo của Tổng cục thương chính về kim ngạch nhập khẩu của nhóm mặt hàng máy photo trắng đen , sản phẩm điện tử và linh kiện của Việt Nam hồi những năm 2000 chỉ là 900 triệu USD , nhưng chỉ sau gần một thập kỷ con số này đã gia tăng tới 3 tỷ 931 triệu USD ( năm 2009 ). Không dừng lại ở đó , nhóm mặt hàng nhập khẩu này luôn ở vị trí 1 trong 2 nhóm mặt hàng nhập khẩu đứng đầu tổng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam. Năm 2013 vừa qua , kim ngạch nhập khẩu mặt hàng này đạt 17 , 7 tỷ USD tăng 16 , 5% so với năm 2012. Riêng 6 tháng đầu năm 2014 , Tổng cục thương chính tạm báo cáo , cả nước nhập khẩu máy vi tính và các sản phẩm điện tử , linh kiện điện tử đã là 5 , 53 tỷ USD. Ứng với với sự thêm lên nhập khẩu của lượng sản phẩm điện và điện tử là sự thêm lên của lượng sảm phẩm bị thải bỏ.

Thực trạng tái chế ở Việt Nam

Dòng chảy của rác thải điện tử đi từ các nước phát triển sang các nước đang và kém phát triển , trong đó có Việt Nam , qua cả con đường thích hợp lẫn phạm pháp cộng với rác thải điện tử nội sinh đã khiến Việt Nam đối diện với nhiều thách thức lớn để giải quyết vấn đề thu gom và tái chế.

Những rác thải điện tử đang đi theo hướng tái sử dụng , nếu không sử dụng được nữa mới đưa ra bãi chôn lấp. Tái sử dụng là sửa chữa lại , lấy được gì còn xài được thì gỡ ra. Dạo quanh một vòng khu chợ máy photocopy toshiba Nhật Tảo , quận 10 , TP.HCM , mới thấy thực sự là không có chuyện vứt đi các loại phôn , máy tính hay các máy điện tử hư hỏng ra đường như rác , mà thường được người sử dụng bán lại cho các tiệm sửa chữa hay những người mua ve chai. Các sản phẩm thải ra này sau thời gian ấy được người ta rã ra để thu gom linh kiện , hoặc lấy kim khí quý và vỏ máy đem bán lại cho các cơ sở tái chế.

Những linh kiện điện tử đó sẽ được các đầu mối mua lại , phân loại và chuyển cho các cửa hàng đồ điện tử tân trang rồi bán lại cho người sử dụng. Đạo quân thu gom và tái chế lượng rác thải này gồm hơn 1.000 cơ sở cùng hàng chục ngàn người mua ve chai này được các chuyên gia môi trường ví von là “cứu tinh” cho môi trường của thành phố.

Tuy nhiên , điều đáng nói là công nghệ tái chế tại các cơ sở này còn quá cổ hủ. Sau khi các kim khí và linh kiện điện tử còn dùng được được bóc tách và đem bán hoặc sửa chữa , phần còn lại chủ yếu được đốt hoặc nghiền rồi pha thêm hóa chất để tạo ra sản phẩm mới , vốn là các sản phẩm giản đơn như chai lọ , túi nylon với số lượng còn hạn chế.

Đường còn dài

Chiến lược quản lý chất thải rắn đến năm 2025 được Chính Phủ ban hành vào cuối năm 2009 với các mục đích tái chế , phân loại tại hộ gia đình bên cạnh việc thành lập các quỹ tái chế chất thải rắn. Tuy vậy , theo bà Huỳnh Thị Thu Hà , cán bộ môi trường Văn phòng UBND TP.HCM dù được thành lập từ năm 2007 nhưng đến nay mọi hoạt động vẫn chỉ dừng lại ở hình thức tham vấn , tuyên truyền , hội thảo , nghiên cứu.

Bên cạnh đó , nhằm phát triển một nền công nghiệp điện tử an toàn , vững bền , ngày 09/8/2013 , Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 50/2013/QĐ-TTg quy định về thu hồi đất đai và xử lí sản phẩm thải bỏ. Quyết định này quy định về bổn phận , lợi quyền , hoạt động thu hồi và xử lí sản phẩm thải bỏ trên bờ cõi Việt Nam. Quyết định này áp dụng đối với doanh nghiệp làm ra , nhập khẩu , người tiêu dùng và tổ chức , cá nhân liên quan đến hoạt động thu hồi và xử lí sản phẩm thải bỏ trên bờ cõi Việt Nam.