Chuyện thật 100% là công ti Canon Việt Nam muốn tăng tỷ lệ nội địa hóa các sản phẩm máy ảnh , máy in và máy photocopy in scan , đã tìm đến các DN nội địa để đặt hàng “món” đinh vít đạt chuẩn ISO. Nhưng đến nay vẫn không có DN trong nước nào làm ra được!

Chúng ta chưa tự làm nổi chiếc đinh vít cho ra đinh vít!?

Chuyện của công ti Canon giống với việc ở Vinamotor , dù có hàng chục luận án tấn sĩ về tôi thép và cơ khí nhưng trong nước vẫn chưa tự làm được con ốc cho xe máy , ôtô đạt tiêu chuẩn quốc tế ( cứ vặn là trờn ren ). May quá , mấy năm nay đã có một liên doanh với Canada ở Khánh Hòa chăm làm ốc!

Tại cuộc gặp giữa các nhà khoa học , công nghệ với Thủ tướng Phan Văn Khải cuối tháng 9 vừa qua , không ít nhà khoa học có nhiệt huyết đã tự kiểm: tư tưởng “khoa học vị khoa học” còn khá phổ thông. Nhiều đầu đề nghiên cứu tiêu tốn bạc tỷ để rồi đút ngăn kéo , thậm chí ngay như việc giản đơn như “đánh số nhà” cũng trở nên một đầu đề nghiên cứu!

Có không ít đầu đề nghiên cứu những vấn đề “trên trời , dưới biển” quá xa cách thực tiễn cuộc sống , trong khi bà con nông dân hàng năm vẫn phải đổ hàng chục ngàn tấn hoa quả tươi khi vào vụ thu hoạch rộ , rồi bất lực trước dịch cúm xoá sổ hàng triệu con gia súc , ngỗng.

TS Nguyễn Văn Khải – người được mệnh danh là “nhà khoa học của nhà nông” đang băn khoăn rằng sau cơn bão số 7 mới rồi , không biết đã có tổ chức , nhà khoa học nào giúp dân có nước sạch uống chưa? Bởi đợt bão lụt năm 1999 , chính TS Khải cùng một số đồng sự đã trực tiếp phối chế nước sạch ( theo công nghệ của Viện KHCN VN ) cho người dân vùng bão lũ dùng với giá thành chỉ 40 đồng/lít nước ( chỉ 3 ngày đã phối chế được 9 triệu lít nước sạch ).

TS Khải cũng đặt câu hỏi: Những vùng bị ngập mặn , lúa bị chết do bão vừa qua chả hạn , điều mà người nông dân đang cần nhất là lúa giống , khoai giống , ngô giống chịu được mặn… Vậy các nhà khoa học có đáp ứng được sự cầu xin tha thiết giục giã này không?

Còn trong khu vực sáng chế máy photo toshiba cũ , theo liệt kê của Cục Sở hữu trí óc thì tới 96-99% số đơn đăng kí và số bằng cấp bảo hộ đã cấp tại Việt Nam từ năm 1996 đến nay là của người nước ngoài. Thực tiễn là phần lớn các kết quả nghiên cứu chỉ dừng ở khuôn khổ phòng thử nghiệm , chưa gây nên công nghệ hoàn chỉnh để có xác xuất chuyển giao cho làm ra.

Phải sớm chuyển sang hoạt động theo mô hình doanh nghiệp

Nguyên do của thực trạng yếu kém và những nghịch lý trong NC&PT ở Việt Nam đầu tiên phải nói đến cơ chế quản lý.

Quản lý hoạt động khoa học và công nghệ còn tập trung cốt yếu vào các nhân tố đầu vào , chưa chú trọng đúng mức đến quản lý chất lượng sản phẩm đầu ra và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Các nhiệm vụ NC&PT chưa gắn với nhu cầu phát triển KT-XH.

Quản lý cán bộ khoa học công nghệ ở các cơ sở NC&PT thuộc khu vực quốc gia vẫn theo chế độ công chức , bao cấp đã ngăn lại khả năng lưu chuyển và canh tân cán bộ khoa học công nghệ. Chúng ta lại chưa có chính sách tạo động lực thu hút , trọng dụng tuấn kiệt.

Hệ thống tổ chức khoa học công nghệ của Việt Nam vẫn là hệ thống hành chính bao cấp của 3-4 chục năm trước , đã tạo sức ỳ lớn và ngăn cản phát triển khoa học công nghệ. Có tới gần 44% cơ sở NC&PT của quốc gia dựa hoàn toàn vào nguồn kinh phí ngân sách. Số tự đảm bảo được kinh phí hoạt động chỉ hơn 19% ( nhưng bản chất đó chỉ là các tổ chức dịch vụ tham vấn , chuyển giao công nghệ máy photocopy e studio 723 ).

Xu hướng làm rời hẳn ra giữa cơ sở NC&PT với trường đại học , DN và nhà quản lý vẫn đang có nguy cơ tăng thêm. Tình trạng cồng kềnh , trùng lắp trong một ngành , một khu vực có nhiều cơ sở NC&PT thực hành nhiệm vụ giống nhau , khai triển đầu đề trùng lắp nhau , không kết liên với nhau khá phổ thông.

Trong khi đó , cơ chế quản lý kinh tế hiện vẫn còn duy trì sự bao cấp gián tiếp của Thiếu cơ chế chính sách hữu hiệu để gắn kết giữa khoa học công nghệ với làm ra mua bán và xứng đáng được đề nghị hoặc đề xuất DN ứng dụng kết quả nghiên cứu.

GS-TS KH Trần Xuân Hoài , Viện trưởng Viện vật lý ứng dụng và thiết bị khoa học từng phát biểu trong cuộc gặp với Thủ tướng hôm 24/9 rằng: Chỉ cần 2-3% số DN khoa học công nghệ trưởng thành được thì xã hội đã thu được lợi lớn rồi , bởi kinh nghiệm thế giới cho thấy “DN khoa học công nghệ là vườn ươm tốt nhất cho xã hội”.