Câu chuyện thứ 1: Photocopy giá rẻ sắp hết thời

Năm 1842 , Charles Dickens đến thăm nước Mỹ lần đi hàng đầu. ( giả sử bạn đọc chưa biết Charles Dickens là ai , khuyến nghị là bạn nên tìm đọc Olive Twist , Câu chuyện về 2 thành phố , hoặc nhanh hơn: tìm trên Google ). Đến với nước Mỹ non trẻ vừa mới giành độc lập , Charles Dickens thấy choáng ngợp với 2 thứ: đi hàng đầu là chế độ nô lệ lúc lúc này đang ở thời kỳ đỉnh thịnh tại Mỹ , và sau thời gian ấy là sự lan tràn của những đầu sách của ông bị in lậu. Thời khắc ấy tại Anh , vấn đề quyền tác giả rất được chú trọng , việc bắt bớ những nhà máy in lậu sách với án phạt nặng không phải là điều hiếm gặp.

Tức giận khi thấy công sức của mình bị ăn cướp trắng trợn , Charles Dickens vận động hàng chục nhà văn tại Mỹ ký vào 1 đơn đề nghị để ông trình lên với quốc hội Mỹ về vấn đề bảo vệ quyền tác giả. Phúc đáp đề nghị đó của Dickens là sự im lặng của chính các nhà văn trong khi báo chí Mỹ thì công khai chế giễu và ý rằng ông là người quá hám lợi khi muốn được nhận tiền từ việc xuất bản tác phẩm của mình. Người Mỹ năm 1842 ý rằng đáng ra Dickens phải cảm thấy ưng ý khi tác phẩm của ông này được phổ quát tới tận đất Mỹ và được đón nhận nhiệt tình.

Năm 2013 , chỉ cần 2 bước xuống phố ở Thâm Quyến là người ta đã mua ngay được 1 chiếc iPhone 5 với logo quả táo quay… ngược chiều giá chỉ vài trăm ngàn đồng.

Nước Mỹ năm 1842 và Trung Quốc năm 2013 không khác nhau quá xa: Tác quyền được coi như rác và người lao độn bị cư xử như nô lệ. Sau hơn 30 năm cách tân , đường lối kinh tế tập trung vào kỹ nghệ gia công làm ra đã biến Trung Quốc thành 1 cỗ máy photocopy trắng đen đồ sộ , 1 “Đại công xưởng” với hơn hàng chục triệu nhân lực lao động riêng trong ngành chế tạo , làm ra. Lý do chính khiến ngành kỹ nghệ làm ra của Trung Quốc trở nên đặc biệt hấp dẫn chỉ bao gồm 1 chữ đơn giản: Rẻ. Giá như iPhone được Apple lắp ráp tại 1 nhà máy đặt ở Mỹ , có lẽ giá bán sỉ của nó sẽ phải ở mức 3 chữ số ( USD ).

Không quốc gia nào trên thế giới có được 1 đạo quân công nhân hùng hậu , sẵn sàng nhận mức lương bọt bèo trong khi phải làm việc 12 tiếng/ngày , 6 ngày/tuần như Trung Quốc. Tuy nhiên việc tập trung vào khâu làm ra , gia công , lắp ráp khiến Trung Quốc trở nên quốc gia nắm giữ hồ hết những khâu “xương xẩu” và ít lợi nhuận nhất của cả quá trình làm ra. Về căn bản , Foxconn chỉ là đối tác “lắp ráp” iPhone , iPad cho Apple với các linh kiện đến từ Đài Loan , Nhật Bản và Mỹ trong khi chỉ 1 vài thành phần rất nhỏ như nút bấm , khung sườn của iPhone được làm ra tại bản địa. Hầu như tất cả những gì Trung Quốc “kiếm chác” được từ cơn sốt iPhone của Apple chỉ đến từ việc bán sức lao động của hàng triệu nhân lực với giá rẻ mạt.

Và lợi thế giá nhân lực rẻ mạt của Trung Quốc giờ đây đang trở nên cập kênh hơn bao giờ hết khi mà trong “Kế hoạch 5 năm lần thứ 12” của chính phủ Trung Quốc được phê chuẩn hồi 2011-2015 , một trong những mục đích quan yếu nhất đó là “tăng gấp đôi lương lao động căn bản , cải thiện chế độ làm việc”. Điều đó không chỉ là việc phí tổn cho việc lương thưởng của các doanh nghiệp gia công tăng gấp đôi mà nó còn đồng nghĩa với việc khó sử dụng lao động “nô lệ” hơn , phí tổn cải thiện hoàn cảnh môi trường , chế độ nghỉ dưỡng của công nhân tại Trung Quốc cũng sẽ tăng vọt. Bạn có nghe loáng thoáng rằng Samsung sẽ mở nhà máy quy mô lớn nhất thế giới tại Việt Nam , Intel dự bị đầu tư tỉ USD tại Việt Nam? tất cả đều có 1 lý do chung: cỗ máy photocopy toshiba của Trung Quốc đã có những ám hiệu lão hóa và mất dần sức hấp dẫn.

Câu chuyện thứ 2: Made in USA và Made in China

Năm 1978 , ngành công nghiệp thép của Mỹ cần gần 400 ngàn nhân lực. Năm 2013 , 76 ngàn nhân lực trong ngành công nghiệp thép của Mỹ cho ra sản lượng cao hơn năm 1978 khoảng 10%. Với sự phát triển của công nghệ tự động hóa , nhu cầu sức người “cơ bắp” trong 1 nền công nghiệp đương đại càng ngày càng nhỏ , bên cạnh đó đề nghị về chất lượng sức người lại càng khắt khe hơn.

Có lần 1 nhà báo ở AP đến thăm Foxconn ở Trung Quốc phải thốt lên kinh ngạc khi nhìn thấy những dây chuyền công nhân hàng trăm người lặp đi lặp lại 1 thao tác chỉ giản đơn như việc cầm bút đánh dấu vào những vị trí có sẵn trên bo mạch hoặc đặt máy vào hộp , đóng bao. Trong số hơn 1 triệu xác nhận của Foxconn , phần lớn là những người làm những nghề nghiệp sơ đẳng như thế , tình hình ở các nhà máy làm ra sản phẩm của các hãng khác cũng không quá khác biệt. Thực tiễn là sau hơn 20 năm làm công , người công nhân Trung Quốc vẫn chỉ thuần tuý là người lao động thủ công. Đội ngũ công nhân Trung Quốc , vốn đi lên từ nông dân và tầng lớp thanh niên ít được học hành sẽ trở nên vô ích khi công nghệ tiến nhanh hơn và quá trình làm ra đòi hỏi đội ngũ công nhân với chất lượng cao hơn , thông hiểu hơn về công nghệ cũng như máy móc chứ không chỉ nhắm mắt xuôi tay thực hành những nghề nghiệp 1+1=2.

Dù cực kỳ đông đảo , nghề nghiệp của công nhân Trung Quốc thỉnh thoảng giản đơn đến mức họ dễ dàng bị thay thế bởi máy móc. Lý do duy nhất ngăn cản các nhà làm ra thay thế nhân lực bằng máy móc đó là phí tổn ban sơ quá lớn.

Cách đây mấy tháng , Foxconn tung tin rằng họ sẽ sử dụng 1 triệu Robot để thay thế người lao động chân tay tại các nhà máy của mình trong vài năm nữa. Và Foxconn không phải công ti tiền phong trong khu vực sử dụng máy móc thay thế sức lao động của con người. Sự phát triển mạnh mẽ gần đây của công nghệ in 3D ( Là công nghệ chế tạo ra vật thể bằng cách “in” tầng lớp vật liệu chồng lên nhau ) hứa hẹn sẽ sớm thay đổi hoàn toàn bộ mặt của ngành công nghiệp chế tạo. Cuối thập niên này hoặc đầu thập niên sau chúng ta sẽ được chứng kiến những máy photocopy e studio 282 thay thế dần con người trong các dây chuyền làm ra giống như máy in điện tử thay thế người sắp chữ ở các nhà máy in. Nhu cầu về nhân lực , đặc biệt là nhân lực giá rẻ , trình độ thấp sẽ đi vào thoái trào. Hãy hình dung gần 100 triệu nhân lực thất học của Trung Quốc sẽ đi về đâu khi nhu cầu về lao động giá rẻ dần lụi tàn?

Sự chuyển cực của dòng chữ “Made in China” sẽ không diễn ra bữa nay , mai sau hay năm nay hoặc thậm chí trong thập niên này nhưng tôi tin rằng sẽ đến 1 ngày Trung Quốc phải tìm cho được những lợi thế tranh đua với nhau khác hơn là sử dụng chiến thuật “biển người” ham chuộng của mình.

Lời kết

Made in China trở nên cụm từ quá việc quen thuộc với chúng ta và tạo ra chịu tác động về 1 “Trung Quốc siêu cường”. Nhưng thực tiễn chúng ta cảm thấy mình bị “bao vây” bởi các sản phẩm “Made in China” giản đơn là vì chúng ta tiếp xúc nhiều nhất với những sản phẩm gia dụng như giày dép , thực phẩm , quần áo v…v… và đó chính là những sản phẩm chiếm tỉ trọng chủ yếu trong cơ cấu làm ra của Trung Quốc. Bước ra bất kỳ 1 siêu thị nào chúng ta cũng dễ dàng choáng ngợp trước lượng hàng hóa Made in China. Tuy nhiên vẫn cần nhớ rằng tổng lượng hàng hóa do Trung Quốc ( quy ra USD ) chỉ chiếm 1/5 tổng sản lượng trên cả thế giới trong khi bản thân dân số của Trung Quốc cũng đã ở mức 1/5 thế giới.

Chừng nào người Trung Quốc còn chưa tự sáng tạo ra được những Boeing , Apple , Facebook hay Google cho riêng mình thì chừng đó , Trung Quốc vẫn sẽ chỉ là 1 “Đại công xưởng” , không hơn , không kém.